Chiều 28-11, tại hội trường lớn nhà điều hành ĐHQG TP.HCM, giáo sư Harald zur Hausen, người đoạt giải thưởng Nobel y học 2008, nói chuyện về chủ đề “Phòng chống ung thư: thách thức cho ngành y tế toàn cầu”.

Giáo sư Harald zur Hausen cùng các bạn sinh viên ĐHQG TP.HCM tại buổi giao lưu chiều 28-11. Ảnh: báo Tuổi Trẻ (M. Đức)

Buổi nói chuyện này thuộc chương trình “Cầu nối” do Bộ GD-ĐT phối hợp cùng Quỹ hòa bình quốc tế tổ chức.

Giáo sư Hausen cho biết theo nghiên cứu của ông, hai loại virút HPV (Human papillomavirus) 16 và HPV18 đã được tìm thấy ở 70% sinh thiết ung thư cổ tử cung trên toàn thế giới. Virút Papilloma ở người đang gây ảnh hưởng đến sức khỏe toàn cầu. Hơn 5% ung thư trên toàn thế giới gây ra bởi sự lây nhiễm dai dẳng của loại virút này.

“Đến với buổi nói chuyện, chúng tôi hiểu rõ hơn rằng ung thư cổ tử cung, loại ung thư thứ hai có mức độ nguy hiểm nghiêm trọng với phụ nữ, có thể ngăn chặn sớm. Việc quan trọng của điều trị ung thư là ngăn chặn ngay từ đầu, và tôi cũng như những phụ nữ khác nên suy nghĩ đến việc chích ngừa ung thư cổ tử cung ngay khi còn trẻ” – Nguyễn Thị Nhung (cán bộ nghiên cứu phòng thí nghiệm tế bào gốc ĐH KHTN – ĐHQG TP.HCM)

Papilloma lây nhiễm qua đường tình dục phổ biến nhất, với 50-80% dân số. Hơn 100 chủng loại HPV đã được biết đến, khoảng 40% loại lây nhiễm qua đường tình dục và 15 loại khác gây ra tình trạng dễ lây nhiễm ung thư cổ tử cung ở phụ nữ. Virút Papilloma có thể được phát hiện ở 99,7% phụ nữ được xác nhận bị ung thư cổ tử cung, ảnh hưởng đến 530.000 phụ nữ mỗi năm, hầu hết ở các quốc gia đang phát triển.

Giáo sư Hausen cũng đưa ra các phân tích của ông về đặc tính của hai chủng virút HPV16, HPV18 và hiệu quả của văcxin đối với điều trị bệnh ung thư cổ tử cung, giảm thiểu việc phẫu thuật. Lứa tuổi nên chích văcxin ung thư cổ tử cung, theo giáo sư Hausen, tốt nhất là từ 9-25 tuổi, cho cả nam lẫn nữ.

Theo TS Trần Diệp Tuấn, phó hiệu trưởng Trường đại học Y dược TP.HCM, giáo sư Hausen đã đặt ra những câu hỏi mới. Chẳng hạn cần nghiên cứu thêm là ăn các loại thịt đỏ như thịt bò được chế biến bằng phương pháp nướng sẽ gây ung thư trực tràng.

Người ta xem khâu nướng thịt tạo ra tác nhân gây ung thư, tuy nhiên ăn nhiều thịt trắng như thịt gà nếu chế biến bằng phương pháp nướng cũng không bị ung thư. Phải chăng có sự tương tác giữa virút có trong thịt đỏ và các tác nhân gây ung thư tạo nên bệnh, không thuần túy chỉ là tác nhân được tạo ra trong quá trình nướng thịt. Những câu hỏi của giáo sư Hausen sẽ là tiền đề gợi mở cho các nhà khoa học thuộc lĩnh vực này.

GS.TS Trần Thị Lợi, công tác tại Bệnh viện phụ sản Từ Dũ, cho biết: qua phần trình bày của giáo sư Hausen, bà đã được bổ sung kiến thức về miễn dịch của cơ thể, giữa nhiễm HPV và vì sao gây ra ung thư cổ tử cung. Điểm mới và quan trọng, theo bác sĩ Lợi, là thông tin những bệnh ung thư có thể phòng chống từ sớm là ung thư do vi khuẩn gây ra như ung thư dạ dày, bàng quang, ung thư do virút như ung thư gan, cổ tử cung.

Đối với ung thư cổ tử cung, văcxin là chiến lược dự phòng cấp một và tầm soát ung thư cổ tử cung là chiến lược dự phòng cấp hai. Hai chiến lược này phải được phối hợp, văcxin sẽ giúp thời điểm tầm soát cách xa hơn chứ không thể thay thế tầm soát ung thư.

Đặt câu hỏi với giáo sư Hausen, bác sĩ Lợi cho biết VN đã có cả hai loại văcxin ngừa ung thư cổ tử cung nhưng Bộ Y tế chỉ cho phép chích trong độ tuổi từ 9-25 mà không xét đến yếu tố văn hóa VN là nhiều phụ nữ có gia đình muộn và quan hệ tình dục sau 25 tuổi. Việc lấy mốc 9-25 tuổi, theo bác sĩ Lợi, vì nước ngoài có đời sống mở rộng, độ tuổi quan hệ tình dục trung bình là 13, nhưng tại VN không phải ai cũng có “sex” trước hôn nhân.

Hiện nay, các bệnh viện phụ sản như Hùng Vương, Từ Dũ, Viện Pasteur đều có dịch vụ chích ngừa ung thư cổ tử cung nhưng người dân phải trả tiền cho dịch vụ này. Theo bác sĩ Lợi, nếu Nhà nước đưa văcxin ung thư cổ tử cung vào chương trình tiêm chủng quốc gia thì sẽ có lợi cho người dân. Hiện tại, những người đi chích ngừa ung thư cổ tử cung chưa nhiều, bởi theo bác sĩ Lợi, chỉ những người có tiền mới quan tâm đến việc này.

Theo Báo Tuổi Trẻ

Phát hiện tiềm năng điều trị của những tế bào tạo mạch máu mới

Các nhà nghiên cứu đã phát hiện các tế bào gốc giữ vai trò quyết định trong sự phát triển mạch máu mới. Nếu như các nhà nghiên cứu biết cách phân lập và sản xuất hiệu quả các tế bào gốc được tìm thấy trong thành mạch máu thì có thể đem đến các cơ hội mới trong điều trị các bệnh tim mạch, ung thư và các bệnh khác.

Sự tăng trưởng của các mạch máu mới, còn được gọi là sự hình thành mạch, cần thiết trong sự phục hồi khi sửa chữa mô hoặc cơ quan bị tổn thương. Không may, các khối u ác tính cũng có khả năng hình thành mạch máu mới để nhận oxy và chất dinh dưỡng. Nói cách khác, hướng điều trị sẽ tập trung vào hai phương pháp : Một phương pháp sẽ giúp khởi động quá trình tạo mạch và một phương pháp khác có thể ngăn chặn quá trình. Thuốc ngăn chặn sự hình thành mạch máu mới đã được giới thiệu, nhưng hiệu lực và hiệu quả để lại lâu dài của nó cần được cải thiện nhiều hơn.

Hơn một thập kỉ qua, Phó Giáo sư Petri Salvйn từ Đại học Helsinki đã nghiên cứu cơ chế hình thành mạch để khám phá ra bằng cách nào để ngăn chặn hoặc tăng cường sự hình thành mạch máu. Ông đã nghiên cứu sự ra đời và nguồn gốc của các tế bào nội mô, tạo thành lớp mỏng tế bào bên trong mạch máu. Ông thấy rằng tế bào nội mô cần thiết cho sự hình thành mạch máu mới. Các tế bào đa dạng đó đến từ đâu? Có thể ngăn chặn hoặc tăng cường sự sản xuất dòng đó?

Trong một thời gian dài, người ta đã giả định rằng các tế bào mới trong thành mạch máu có nguồn gốc từ tủy xương người trưởng thành.. Trong một bài báo được công bố năm 2008, đội ngũ nghiên cứu của Salvйn cho thấy rằng các tế bào gốc đó không được tìm thấy trong tủy xương.

Vậy các tế bào gốc bí hiểm đó bắt nguồn từ đâu?

Salvйn nói “Chúng tôi đã thành công trong việc phân lập các tế bào nội mô với một tỉ lệ phân chia cao trong thành mạch máu chuột. Chúng tôi thấy rằng các tế bào tương tự trong mạch máu người và ở các mạch máu hình thành trong khối u ác tính ở người. Các tế bào đó được biết như là các tế bào gốc nội mô mạch, viết tắt là VESC. Trong nuôi cấy, một tế bào có khả năng sản xuất mười triệu tế bào để hình thành mạch máu mới.”

“Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy những tế bào gốc quan trọng đó có thể được tìm thấy như các tế bào đơn giữa các tế bào nội mô thông thường trong thành mạch máu. Khi quá trình tạo mạch bắt đầu, các tế bào đó bắt đầu tạo ra các tế bào thành mạch máu mới.”

Hiệu quả của những tế bào gốc nội mô mới cũng được kiểm tra trong chuột. Các kết quả cho thấy sự tăng trưởng của các mạch máu mới bị suy yếu và sự tăng trưởng của các khối u ác tính bị chậm lại nếu số lượng các tế bào đó trong cơ thể dưới mức bình thường. Số lượng lớn các mạch máu mới nhanh chóng hình thành tại vị trí cấy ghép tế bào gốc mới.

Xác định các tế bào gốc giữa các tế bào thành mạch máu khác là thử thách lớn và tốn thời gian. Salvйn và đội ngũ nghiên cứu của ông đã xác định vài cấu trúc phân tử bề mặt để dễ dàng theo dõi các tế bào gốc đó. Tuy nhiên, hiệu quả của quá trình xác định đó vẫn cần được tăng cường.

“Nếu chúng tôi có thể tìm nhiều phân tử đặc trưng cho cấu trúc bề mặt của những tế bào hiếm đó. Chúng tôi có thể dễ dàng nâng cao hiệu quả và độ chính xác của quá trình phân lập tế bào hơn mười lần. Điều này có thể cung cấp đủ số lượng tế bào cần thiết để điều trị cấy ghép cho người” Salvйn nói.

Xác định và phân lập loại tế bào gốc trưởng thành hoàn toàn mới là một phát hiện quan trọng trong sinh học tế bào gốc. Tế bào gốc nội mô trong mạch máu đặc biệt thú vị, bởi vì chúng đem đến tiềm năng ứng dụng đặc biệt trong y học thực hành và liệu pháp điều trị cho bệnh nhân.

Nếu một phương pháp hữu hiệu để sản xuất các tế bào gốc nội mô có thể được phát triển, chúng sẽ mang đến cơ hội điều trị mới trong các tình huống hư hại mô hoặc các bệnh kích thích tăng trưởng mạch máu mới, các bệnh co thắt mạch hoặc rối loạn chức năng của mô mạch máu thiếu oxy.

Các tế bào đó cũng mang đến các cơ hội mới để phát triển các loại thuốc để tìm cách ngăn chặn hình thành mạch máu mới trong các khối u ác tính.

Trích từ “Generation of Functional Blood Vessels from a Single c-kit Adult Vascular Endothelial Stem Cell;” Shentong Fang và cs.; PLoS Biology, 2012;

Nguồn Stem Cell Research News – Preclinical Research – 16/10/2012

Kiều Oanh (nghiên cứu viên PTN Tế bào gốc)

ngtkioanh@gmail.com

Tín hiệu ngoại bào cần thiết cho sự phát triển, cân bằng, thích nghi và tồn tại của hệ thống mô và cơ quan trong cơ thể. Có nhiều cơ chế và cấu trúc sinh học liên quan đến sự vận chuyển các tín hiệu bên trong cơ thể và một trong số đó là các bóng màng ngoại bào (EMVs).  EMVs có cấu trúc màng đôi và kích thước thay đổi, đường kính của nó có thể thay đổi từ kích thước của virus (exosomes, 30 – 100 nm) cho đến kích thước của vi khuẩn nhỏ (microvesicles, xấp xỉ 150 nm – 3000 nm). Các cấu trúc này tồn tại ở bất kì đâu có sự liên hệ giữa chất lỏng và tế bào như: máu, nước tiểu, sữa, và ngay cả trong môi trường nuôi cấy tế bào, dường như chúng hoạt động giống một cấu trúc truyền tín hiệu ở khoảng cách xa.

Kể từ những phát hiện đầu tiên về vai trò của các thành phần chứa bên trong EMVs, nhiều nghiên cứu đã tập trung tìm hiểu vai trò của EMVs bên trong các khối u. Những nghiên cứu này góp phần quan trọng cho sự phát triển một liệu pháp mới trong điều trị ung thư. Chức năng của EMVs có nguồn gốc từ khối u có thể được miêu tả ngắn gọn bằng 3 tính chất sau đây: chuyển đổi kiểu hình của tế bào nhận, thúc đẩy sự tăng sinh của các tế bào khối u, và tham gia vào sự điều hòa miễn dịch trong khối u.

Trong một thời gian dài, receptor của các yếu tố tăng trưởng biểu mô (EGFR) được xem như một yếu tố trị liệu đích của khối u. Các nghiên cứu về khối u não đã chỉ ra rằng đột biến nổi bật nhất của EGFR trong các khối u não là biến đổi mất exons 2-7 tạo ra “delta 2-7 EGFR” hoặc “EGFR variant III” (EGFRvIII).  EGFR đột biến này có thể được vận chuyển từ tế bào có biểu hiện receptor đột biến sang các tế bào khác của khối u bởi các EMVs có nguồn gốc từ khối u. EGFRvIII không cần bắt cặp với tín hiệu tế bào, không cần gắn với ligand nhưng có hoạt tính bảo tồn và có khả năng cảm ứng sự phát sinh ung thư đối với các tế bào bình thường trên mô hình động vật.

Các nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng, EMVs có nguồn gốc từ khối u có thể tăng cường sự tăng sinh của các tế bào khối u theo cách thức phụ thuộc vào nồng độ. Khi dòng tế bào U87 được đồng nuôi cấy với EMVs ở các nồng độ khác nhau, kết quả cho thấy sự tăng rõ rệt của các hợp chất truyền năng lượng và hoạt động glycolytic. Thêm vào đó, các nghiên cứu về protein đã chứng minh rằng nhiều loại enzyme liên quan đến chu trình biến dưỡng cũng được vận chuyển bởi EMVs.

Một trong những vấn đề hấp dẫn nhất về EMVs là khả năng điều hòa miễn dịch của nó trong các khối u. EMVs có nguồn gốc từ khối u đã từng được sử dụng như một loại vaccine ung thư không chứa tế bào bởi 2 lý do: thứ nhất, thành phần của nó chứa các kháng nguyên chuyên biệt khối u nên có thể kích thích các tế bào miễn dịch; thứ hai, EMVs chứa heat-shock protein có khả năng mang các kháng nguyên peptide, giúp tăng cường hệ thống miễn dịch, và làm dễ hoạt động của các tế bào trình diện kháng nguyên. Tuy nhiên, nhiều bằng chứng về sự ức chế miễn dịch của EMVs cũng đã được tìm thấy. Các nhà khoa học cho rằng khối u phát tán các kháng nguyên có nguồn gốc từ khối u theo con đường EMV và những kháng nguyên này góp phần tăng cường hoạt tính của các tế bào T điều hòa, ức chế tế bào T hoạt hóa, tế bào NK và ức chế sự trưởng thành của tế bào DC.

Mặc dù đã có nhiều nỗ lực nghiên cứu về EMV, nhưng những tranh cãi về nó vẫn còn đang tiếp diễn. Các nghiên cứu tiếp theo chính là chìa khóa để hiểu rõ hơn về những vẫn đề còn tồn tại xung quanh EMVs.

Hồng Nhung (Nghiên cứu viên PTN Tế bào gốc)

dthnhung@hcmus.edu.vn